Τοπική Ιστορία

Πρόσφυγες του 1922 στην Π.Ε. Φλώρινας

Γιάννης

 |  Φεβ 9, 2025

Το project με τίτλο Πρόσφυγες του 1922 στην Π.Ε. Φλώρινας περιλαμβάνει την έρευνα σε πρωτογενείς πηγές και την ανάπτυξη μιας διαδικτυακής πλατφόρμας για online, ανοιχτή πρόσβαση στη βάση δεδομένων της. 

Πρόσβαση στην πλατφόρμα

Οι πρόσφυγες
Η βάση δεδομένων της πλατφόρμας περιλαμβάνει τους πρόσφυγες που ήρθαν την περίοδο 1912 – 1928 από την Μικρά Ασία, τον Πόντο, την Ανατολική Θράκη, τη Ρωσία, από περιοχές που σήμερα ανήκουν στην Αλβανία, τη Βόρειο Μακεδονία και τη Βουλγαρία, αλλά και ορισμένους που προέρχονται από άλλα μέρη της Ελλάδας και εγκαταστάθηκαν σε οικισμούς, πόλεις και χωριά, οι οποίοι σήμερα ανήκουν στα όρια της Περιφερειακής Ενότητας Φλώρινας.

Πηγές
Για τους πρόσφυγες που αποκαταστάθηκαν αγροτικά αξιοποιήθηκε το Ονομαστικόν Ευρετήριον Αγροτών Προσφύγων, που εκδόθηκε από την Ε.Α.Π. το 1928. Πρόκειται για έναν συγκεντρωτικό κατάλογο με τα στοιχεία 225 χιλιάδων προσφύγων, αρχηγών οικογενειών, κυρίως. Η αγροτική αποκατάσταση διεκπεραιώθηκε από την Ε.Α.Π. σε σύντομο, σχετικά, χρονικό διάστημα, η διοικητική διαδικασία για τους ενδιαφερόμενους πρόσφυγες ήταν απλή και περίπου ίδια για όλους. Είναι αυτή για την οποία γίνεται λόγος στα περισσότερα μέχρι σήμερα δημοσιεύματα (βιβλία, άρθρα, κλπ.), που αφορούν τους πρόσφυγες της Φλώρινας.

Η αστική αποκατάσταση αποδείχθηκε ένα πολύπλοκο και δύσκολο εγχείρημα. Για τους πρόσφυγες που εγκαταστάθηκαν στις πόλεις της Φλώρινας και του Αμυνταίου, αξιοποιήθηκε το αρχείο της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας, το «Αρχείο της Πρόνοιας» όπως είναι γνωστό. Αποτελείται από ξεχωριστούς φακέλους για κάθε δικαιούχο πρόσφυγα. Κάθε φάκελος περιέχει τα έγγραφα της διοικητικής διαδικασίας που ακολούθησε ο πρόσφυγας, ή οι κληρονόμοι του, για την αστική αποκατάσταση. Για τις περισσότερες οικογένειες, η διαδικασία διήρκεσε δεκαετίες.

Δεδομένα
Τα δεδομένα της πλατφόρμας χωρίζονται σε δύο κατηγορίες, ανάλογα με την προέλευσή τους:

Το ονοματεπώνυμο, το πατρώνυμο/όνομα συζύγου, η μητρόπολη, ο οικισμός προέλευσης και ο οικισμός εγκατάστασης αποδελτιώθηκαν από το Ονομαστικόν Ευρετήριον Αγροτών Προσφύγων και από τους φακέλους των δικαιούχων αστικής αποκατάστασης του αρχείου της Διεύθυνσης Δημόσιας Υγείας και Κοινωνικής Μέριμνας.
Τα υπόλοιπα δεδομένα: φύλο, χαρακτηρισμός προέλευσης, περιοχή προέλευσης, καθώς και το είδος εγκατάστασης, ο χαρακτηρισμός του οικισμού εγκατάστασης ως αμιγής/μεικτός και ο δήμος εγκατάστασης, προέκυψαν ως συναφή με τα δεδομένα του Ευρετηρίου και τεκμηριώνονται τόσο εμπειρικά όσο και βιβλιογραφικά.
Η αποδελτίωση, ο καθορισμός και η ψηφιοποίηση των δεδομένων, έγιναν από τον Γιάννη Κασκαμανίδη, μέλος Ε.ΔΙ.Π. στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Διατηρήθηκε η αρχική μορφή και η ορθογραφία των επωνύμων όπως αυτά εμφανίζονται στις αρχειακές πηγές, καθώς κρίθηκε επισφαλής η διόρθωσή τους. Διορθώσεις έγιναν μόνο στα ονόματα των οικισμών προέλευσης. Επομένως, η αναζήτηση με βάση το επώνυμο μπορεί να συναντά δύο ειδών προβλήματα:

Αδυναμία εύρεσης του πρόσφυγα γιατί το σημερινό επώνυμο δεν βρίσκεται στη βάση δεδομένων. Αυτό συμβαίνει καθώς το επώνυμο που δήλωσαν αρχικά οι πρόσφυγες στη συνέχεια άλλαξε.
Αδυναμία εύρεσης του πρόσφυγα λόγω διαφορετικής ορθογραφίας.
Και για τις δύο περιπτώσεις, προτείνεται η αναζήτηση με βάση τον οικισμό προέλευσης ή εγκατάστασης, ακόμη και η χρήση της σύνθετης αναζήτησης, όπου ο συνδυασμός περισσότερων κριτηρίων μπορεί να μειώσει δραστικά τον αριθμό των σχετικών αποτελεσμάτων, καθιστώντας πιο εύκολο τον εντοπισμό ενός πρόσφυγα.

Ανάπτυξη πλατφόρμας
Ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη της πλατφόρμας πραγματοποιήθηκαν από τον Ιάσονα Κασκαμανίδη, επί πτυχίω φοιτητή του Τμήματος Πληροφορικής (Καβάλα) του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, που είναι και ο διαχειριστής του πλατφόρμας.

Σκοπός
Η ανάγκη να γνωρίσουμε και να κατανοήσουμε τις διαδρομές των προσφύγων και τη σημασία τους για τη διαμόρφωση των κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών που βιώνουμε σήμερα, αποτέλεσε την αφετηρία για τη δημιουργία αυτής της πλατφόρμας. Οι πρόσφυγες του 1922 διαμόρφωσαν τη σύγχρονη Ελλάδα σε πολύ μεγάλο βαθμό. Γενικές και ειδικότερες μελέτες της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας, φωτίζουν πολλές πλευρές αυτής της διαδικασίας είτε σε πανελλαδικό είτε σε τοπικό επίπεδο, όπως συμβαίνει και για τη σημερινή Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας. Το Ονομαστικόν Ευρετήριον, που μόλις τα τελευταία χρόνια έγινε γνωστό μέσω της ανάρτησής του στο διαδίκτυο, έχει αξιοποιηθεί από το ερευνητικό έργο Anatolia Imprints – Το Αποτύπωμα των Προσφύγων της Ανατολίας https://anatolia-imprints.gr/. Η πλατφόρμα Πρόσφυγες του 1922 στην Π.Ε. Φλώρινας, επιδιώκει να «απομνημονεύσει» και να κάνει μόνιμα και δωρεάν διαθέσιμη τη μνήμη των προσφύγων του 1922 που εγκαταστάθηκαν σε οικισμούς της Π.Ε. Φλώρινας, προσφέροντας έναν σύγχρονο, πολυμεσικό και διαδραστικό τρόπο παρουσίασης και αξιοποίησης των δεδομένων που τους αφορούν. Αυτό δίνει τη δυνατότητα, σε όσους το επιθυμούν και ενδιαφέρονται, να εντοπίσουν στοιχεία της δικής τους προσφυγικής καταγωγής. Για όσους έχουν πιο σύνθετο, εξειδικευμένο, ή και ερευνητικό ενδιαφέρον, η πλατφόρμα φιλοδοξεί να καταστεί χρήσιμο εργαλείο για την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση των δεδομένων της. Στο επίπεδο της γραφικής αναπαράστασης, η πλατφόρμα αποτυπώνει σε χάρτες τον συνδυασμό των οικισμών προέλευσης με τους οικισμούς εγκατάστασης και σε γραφήματα τα αποτελέσματα μιας πρώτης στατιστικής ανάλυσης. Σε ό,τι αφορά την επιστημονική έρευνα, η πλατφόρμα στοχεύει και φιλοδοξεί να αποτελέσει τη βάση για μελέτες των μακροπρόθεσμων και πολυεπίπεδων επιπτώσεων της προσφυγικής εγκατάστασης στους οικισμούς της Φλώρινας. Φιλοδοξεί, τέλος, να αποτελέσει ένα χρήσιμο ψηφιακό εργαλείο ιστορικής διερεύνησης και μάθησης στα χέρια των εκπαιδευτικών και των μαθητών. Βασικό εργαλείο για τέτοιου είδους μαθησιακές ακολουθίες αποτελεί η σύνθετη αναζήτηση, μέσω της οποίας οι χρήστες μπορούν να διατυπώσουν δυνητικά τεράστιο αριθμό ιστορικών ερωτημάτων, να αναπτύξουν και να εμπλουτίσουν την ιστορική και κριτική τους σκέψη.