Ιστορία - Πολιτισμός

Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Φλώρινας – Οι Φωτιές

Γιάννης

 |  Ιαν 21, 2022

Αν και ο τίτλος της μικρής αυτής παρουσίασης παραπέμπει σε ένα ευρύτερο σύνολο τοπικών χριστουγεννιάτικων πολιτισμικών πρακτικών, θα εστιάσω σε μια από αυτές, τις Φωτιές της Φλώρινας, έτσι για να ζεσταθούμε λίγο, ή για προσάναμμα αν προτιμάτε. Άλλωστε, να που είναι η Παρασκευή 23 του Δεκέμβρη!

Λίγες μέρες πριν, και αφού είχα αναλάβει να παρουσιάσω κάτι για τα έθιμα της Φλώρινας σε τούτη εδώ τη γιορτή, μίλησα τηλεφωνικά με φίλο παιδικό και καρδιακό που ζει εδώ και μερικές δεκαετίες σε χώρα μακρινή και έχει κάμποσα χρόνια να έρθει και του περιέγραψα, κοντολογίς, τι σκοπεύω να πω. Μου λέει: «Λοιπόν, κοίτα, θα κάτσω να γράψω ό,τι θυμάμαι για τις Φωτιές και θα στα στείλω. Με μέιλ.» Όπως και έγινε. Σας διαβάζω αμέσως το κείμενο του φίλου – και μόνον αυτό:

«Δεν ξέρω τι θυμάσαι εσύ και οι άλλοι εκεί, εγώ πάντως έχω λίγες αλλά καθαρές μνήμες από τις Φωτιές. Η γειτονιά πρώτα πρώτα [σημείωση δική μου: εννοεί τα παιδιά της γειτονιάς που ήμασταν μια παρέα], που εκείνες τις ημέρες πριν τις Φωτιές ήταν πανέτοιμη για περιπέτεια, για δράση, για ηρωισμούς, για παραβάσεις, αντιπαραθέσεις και τσακωμούς. Όπως όλες οι γειτονιές της πόλης. Ανεξαιρέτως!

Ξύλα μαζεύαμε μετά το σχολείο, κάθε απόγευμα, απ’ όπου βρίσκαμε και τα βάζαμε στην αυλή του κυρ Νίκου, γιατί είχε ψηλή μάντρα πέτρινη γύρω γύρω, αλλά και γιατί αυτός υποσχόταν -και το έκανε- να είναι μπάστακας και να μην αφήσει κανέναν να τα κλέψει. Βέβαια, ασφαλείς αυλές και μπάστακες, αληθινούς ή φανταστικούς -και στις δυο περιπτώσεις όμως απειλητικούς και γι’ αυτό τρομακτικούς- είχαν όλες οι γειτονιές. Μαζί με όλα τα άλλα, ήταν, ελπίζω πως δεν το αρνείσαι αυτό, ήταν και που κλέβαμε τον χριστουγεννιάτικο μόχθο των άλλων, είτε τα ξύλα είτε τα λουκάνικα. Η παραβατική πράξη που μας διέγειρε διαρκώς και ούτε μαθήματα είχαμε όρεξη να ακούσουμε ούτε τις παραινέσεις των ιδικών μας ανθρώπων.

Τελικός στόχος: ποιος θα κάνει τη μεγαλύτερη Φωτιά! Χα! Και ποιος αποφάσιζε ποια ήταν η μεγαλύτερη και με ποια κριτήρια; Παρά τις όποιες, βάσιμες αμφιβολίες για κάποιες χρονιές, νομίζω ότι πράγματι κάναμε πολύ σπουδαίες Φωτιές στη γειτονιά. Καθότι πιο δυνατοί, φίλε μου! Πιο δυνατοί! Δύναμη, αυτό παίρναμε. Απ’ τις δικές μας προσπάθειες και από τον απαλλοτριωμένο μόχθο των άλλων. Από τις λεηλασίες! Ναι φίλε μου, το πλιάτσικο. Από το δικαίωμα, προσωρινό έστω, να παραβούμε τους κανόνες και τις καθημερινές συμβάσεις. Να νομοθετήσουμε το δικό μας πρόσκαιρο δίκαιο των ανηλίκων, με την ανοχή, αλλά και τη συνέργεια πολλές φορές των μεγάλων.  Ανεστραμμένος κόσμος για λίγες μέρες· κι εμείς; κυρίαρχοι!

Μα και βέβαια, τώρα που το σκέφτομαι καλύτερα, ήταν σίγουρα και η ίδια η Φωτιά· η μαγεία να τη βλέπουμε να ανάβει και να υψώνεται ψηλά και εμείς ατρόμητοι τροφοδότες, σαν τους καρβουνιάρηδες στα τρένα, να ρίχνουμε τις σμπρένκες επάνω της κι αυτές να τσιτσιρίζουν και να πετούν σπίθες· να τρέχουμε με δύναμη και με ένα πελώριο βήμα στον αέρα, γιγάντιοι δράκοι εμείς, να προσπαθούμε να τη δρασκελίσουμε, να την υποτάξουμε, να την κατακτήσουμε! Και τα επιφωνήματα των παρευρισκόμενων! Και τα καλά τους λόγια! Και τα πειράγματα! Και οι μπηχτές βέβαια, και οι κακεντρέχειες! Όλα αυτά! Τι μαγεία! Τι χαρά! Αναμετριόμασταν όλοι σε νέα πεδία, με ρόλους συμμετρικούς αλλά αντίστροφους, με άλλους όρους. Νικητές, εμείς! Τα παιδιά!  Παρόλο που κάθε λίγο ρουφούσαμε τις κάθυγρες μύτες μας, σκουπίζοντας με το μανίκι τα υπολείμματα.

Δεν το ‘χω ψάξει, ούτε κι έχω ποτέ ρωτήσει τους πολύ παλιούς, αλλά νομίζω πως αυτή η συνήθεια, να ανάβουμε δηλαδή Φωτιές λίγο πριν τα Χριστούγεννα, δεν είναι και τόσο αρχαία, ούτε και τόσο ιερή. Το σκέφτομαι πολλές φορές και, να σου πω την αλήθεια, σιγουρεύομαι ολοένα και πιο πολύ ότι αυτή την ιστορία με τις Φωτιές, τη σκάρωσαν ανυπόμονες και ανυπόταχτες πιτσιρικαρίες, που μπορεί να μην είχαν υψηλούς στόχους, ήθελαν όμως να ανατρέψουν, προσωρινά έστω, την τάξη του φλωρινιώτικου μικρόκοσμου, εκμεταλλευόμενοι το πηχτό κρύο και το χλωμό και σύντομο φως του Δεκέμβρη, που και τα δυο έκαναν τους ενήλικες πιο ευάλωτους. Και απ’ ότι φαίνεται, το πέτυχαν. Και ανατροπή έκαναν και περιεχόμενο στον Δεκέμβρη έδωσαν. Χωρίς να αγγίξουν καν, ούτε ιερά ούτε όσια.

Βεβαίως, η επιστημονική έρευνα αναπτύσσει γύρω από το θέμα αυτό ποικίλες θεωρίες, επιχειρώντας να ερμηνεύσει τις πολιτισμικές πρακτικές που το συνοδεύουν, εντάσσοντάς τις κάθε φορά σε διαφορετικά κοινωνικοπολιτισμικά συμφραζόμενά. Οκ, όπως λένε και οι σημερινοί πιτσιρικάδες, ας το κάνουν, κακό δεν είναι.

Ε, κοίτα! Θα ‘ρθω κάποια φορά Δεκέμβρη. Θέλω, όμως, να μου βρεις ένα αεροπλάνο, μικρό, ιδιωτικό, να δώσουμε το έξοδο στον πιλότο να μας κάνει βόλτες πάνω από το φλωρινιώτικο τοπίο και εμείς να βγάζουμε εκατομμύρια φωτογραφίες απ’ τα παλιά, να πιάσουμε το παρελθόν για να ξαναδούμε τα παιδικά μας χρόνια. Μετά, θέλω να πάμε για σπρένκες. Να ξέρεις.

Τσίρι – μπίρι!»

Και από μένα Καλές Γιορτές

(Κείμενο που διαβάστηκε στη χριστουγεννιάτικη γιορτή του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης Φλώρινας στις 20/12/2022)